Geen probleem, echt. Kijk maar, meisjes met zwarte broeken en rode lippen. Ze lopen zonder problemen naar binnen, drinken thee. Zelfs de lichte pilsnevel die hen omringd is vanavond acceptabel. Vanavond zijn er geen barrières, alleen woorden van welkom en ruimte voor verbazing. Ja, vanavond mengen water en olie door de toevoeging van een druppeltje gêne.Ik was niet bekend met Pierre Menards paradox, maar ervoer hem onlangs in een voormalige autoshowroom in Antwerpen Noord. Pierre Menard is een fictief karakter, in het leven geroepen door schrijver Jorge Luis Borges. In diens korte verhaal bespreekt een eveneens fictieve literair criticus Menards werk, waaronder enkele fragmenten van de ‘Don Quichot’, het beroemde boek van Cervantes. Pierre Menard schreef onafhankelijk van Cervantes enkele fragmenten die, hoewel woordelijk hetzelfde, veel rijker aan betekenissen en volkomen verschillend zijn.

Het neefje
In SHOWROOM in Antwerpen bouwde theatermaker Thomas Verstraeten (theatermaker bij FC Bergman, maakt onder eigen naam performances, bouwwerken en video’s, geworteld in de publieke ruimte) een exacte replica van het schuin tegenover liggende Marokkaanse koffiehuis Tanger. Exact, als in de beschadigingen in het stuc, hobbels in de vloer, slijtage aan de stoelen, kaartkleedjes en het computerspel in de hoek, tot en met het barpersoneel aan toe. Op de opening een drom mensen voor de deur waarvan de helft kunstminnend publiek en de andere helft de clientèle van café Tanger en andere koffiehuizen in de overwegend Marokkaanse buurt. (Verstraeten deed middels postertjes een oproep aan de koffiehuis bezoekers om deel te nemen aan het ‘optreden’.)

Hoewel het duidelijk de bedoeling was om binnen te treden en ondanks eerdere bezoeken aan diezelfde showroom (locatie van hogeschool voor de kunsten Sint Lucas), stak een lichte drempelvrees de kop op. Eenmaal binnen was geen sprake van decor, geen sprake van onderscheid tussen illusie en werkelijkheid. Zelfs voor het neefje van de eigenaar van Tanger was de illusie compleet: hij had het idee gewoon aan de óverkant te zijn. En toen kwam dus de uitnodiging om te gaan kijken, daar, in het originele etablissement.

Laf
Borges’ verhaal over Menard wordt vaak aangehaald wanneer het gaat over oorspronkelijkheid van auteurs, interpretatie, gebruik van bestaand materiaal in eigen werk. Dat is allemaal interessant en relevant, maar ook wat theoretisch. De fysieke reactie die optrad maakt het onderliggende effect echter duidelijk, en letterlijk, voelbaar. In de kopie van het café viel de gêne nog te onderdrukken, maar op weg naar de overkant nam die bezit van mijn motoriek – ik, vrouw, koffiehuis, mannen – neen. Slap excuus: ik had het toch al gezien? Ik had mijn ongemak toch al overwonnen? Ik had de details toch bestudeerd? Ik had toch gezien hoe een groepje jongens kreten van verbazing en herkenning slaakte bij het passeren van de showroom?

Behalve een lichte vorm van lafheid ligt er ook iets anders aan mijn reactie ten grondslag. Laat ik eerlijk zijn: op dit moment vind ik het moeilijk gevoelens van onrust jegens Arabische mannen te onderdrukken, om emoties glad strijken met ratio. Precies daarom is deze installatie in dit tijdsgewricht, op deze locatie, een krachtig een noodzakelijk statement dat twee groepen die doorgaans naast elkaar leven, laat mengen.

Café Tanger bevindt zich toevallig aan het eind van mijn straat, en hoewel ik er nog altijd niet binnen ben geweest, voelt de plek vertrouwder en veiliger dan eerst. Of ik het origineel of de replica heb gezien doet niet ter zake. Het gaat om het effect – het lichaam snapt de dingen soms lang voordat het hoofd er chocola van weet te maken.

Voor als je er nog wat over op wil zoeken, hier de tentoonstellingsdata:
Thomas Verstraeten – Pierre Menards Paradox
SHOWROOM, Kerkstraat 45, Antwerpen
1-5 oktober 14-18u (3 okt tot 19u)

– september 2014